Merkez Bankası Başkanları Dolar ve Piyasa Savaşını Faizleri Yükselterek Kazandı

Uzun bir aradan sonra TCMB’den ilk faiz kararı Hafize Gaye Erkan piyasalarda heyecan yarattı. Tabii bu heyecanın bir kısmı bağlantı konularına dayansa da ilk ve yeni olduğu için şimdilik odak karar üzerinde oldu.

Merkez Bankası faiz oranlarını artırarak faiz oranlarını düşürebilir mi? Geçmişte ‘aslan terbiyecisi’ uzmanlığıyla siyasi çıkarı kullanan liderler kimlerdi? Habertürk’ten Rahim Ak, 2006’dan bu yana TCMB liderlerinin faiz kararları ve bunların piyasalara etkisini bildirdi.

18 Nisan 2006’da Merkez Bankası’nın başına geçen Durmuş Yılmaz, kademeli olarak politika faizini artırdı. Faiz oranlarında 13.25’te başlayan kurs 17.50’ye kadar sürdü. Dolar/TL de 1,77’den 1,17’ye geriledi. Enflasyon yüzde 10,6’dan tek haneye gerileyerek yüzde 7,1 oldu.

Mevduat ve tahvil faiz oranlarının kısa sürede yüzde 20’den yüzde 17’ye düşmesiyle Yılmaz’ın eli rahatladı. Uygun yer ve zamanı yakaladıktan sonra siyasi faiz oranı kademeli olarak yeniden 6,25’e indi. Bu süreçte enflasyon yüzde 4’e, piyasa faizi yüzde 8’e, dolar ise 1,51’e geriledi. Yılmaz bunları yaparken dünya ‘2008 Küresel Mali Krizi’ yaşıyor ve kriz dönemin Başbakanı Erdoğan’ın deyimiyle ‘teğet’ olarak üzerimizden geçiyordu.

Erdem Başçı, özellikle kur açısından tartışmalı ve zor bir insan olsa da faizde yılmadı. 2011 yılı başında göreve başlayan Başçı, Yılmaz’ın Ocak ayında yaptığı 25 baz puanlık indirimin ardından Ağustos ayında ilk faiz indirimini 50 baz puan yaptı. Siyasi faiz oranını iki yılda yüzde 6,25’ten yüzde 4,50’ye indirdi. 2013 yılı sonu ve 2014 yılı başında dolar kuru 2,14 TL seviyesini geçmiştir. Bu ortamda, PPK toplantısında faizin sabit tutulmasına karar verilmesiyle piyasalar karıştı. Başçı, bir hafta sonra olağanüstü bir gecelik PPK ile birdenbire faizi yüzde 10’a yükseltti ve piyasalara doğrudan müdahale ettiğini de duyurdu. Döviz kuru düşmemesine rağmen yükselmedi ve enflasyon yüzde 7,1’e geriledi. Başçı döneminde Türkiye’de 7-25 Aralık, Gezi Parkı Direnişi gibi süreçler yaşandı. Küresel konjonktürde, Fed’in başında görevdeki ABD Hazine Bakanı Janet Yellen’ın yer aldığı, para musluklarının şahin adımlarıyla geri çevrilmesiyle birlikte, dünya para bolluğu dönemine veda etmeye başladı.

2016 yılında göreve başlayan Çetinkaya, nisan ayında göreve başladı. 15 Temmuz’da darbe girişimi oldu, ardından OHAL, sistem değişikliği referandumu ve 2018’de başkanlık sistemine geçiş yaşandı. Küresel kısım da ABD tahvil faizlerindeki yükselişle geçti.

Çetinkaya göreve geldiğinde kur 3 TL’ye yaklaşmıştı, dolarizasyona ve krediye dayalı büyüme de artıyordu. Faiz oranını ilk iki yılda kademeli ve sınırlı olarak artırdı. Ancak 2018 yılında dolar 5 liraya yaklaşınca sert bir şekilde yükselmeye başladı. Mayıs 2018’de 300 baz puan, Haziran’da ise 125 puanlık faiz artışıyla piyasalar sakinleşmedi. Temmuz ayında yaşanan Pastor Brunson Krizine sistem değişikliği ve küresel oynaklık da eklenince dolardaki yükseliş günler içinde 7 lirayı buldu. Eylül ayında faiz oranı 625 baz puan artarak yüzde 24 oldu. Görevden alındığında enflasyon yüzde 25’ten yüzde 15’e, dolar yüzde 5,7’ye düşmüştü.

Murat Uysal, 14 PPK’ya başkanlık ederken toplam 1.375 baz puan faiz indirimine gitti. Uysal, göreve geldiği tarihten pandemi sürecine kadar geçen 8 ayda faiz, enflasyon ve kur sakinliğini korudu. Sonrasında 128 milyar dolar olarak literatüre geçecek süreçlerde ‘rezerv baskısı’ hissedilmezken, Uysal döneminde TCMB ‘iletişim’ silahını hakkıyla kullanmaya başladı. Ama her güzel şeyde olduğu gibi bu da bir ‘pandemi’ ile sona erdi. Döviz girişi durduruldu. İthalat devam etti, sermaye çıkışları ağırlaştı, pandemi politikaları devreye girdi. En temel insani güdülerle yatırım süreci başlatıldığında dolarizasyon ve güvenli liman algısı arttı. Finans mühendisliği bu dönemde kullanılmaya başlanırken Eylül 2020’de politika faizi 200 baz puan artırıldı. Ekim ayında atlanan MPK toplantısına Kasım ayında farklı bir başkan katıldı.

Faizi aktif kullanan Ağbal, ilk PPK’da yüzde 10,25’ten yüzde 15’e çıkardığı faiz oranının yanında politikaları sadeleştirdi. Dolar/TL’de görülen yükseliş görevden alındığında 8,57’den 6,89’a geriledi. İkinci toplantısında 200 baz puanlık artışın ardından 2 ay bekleyen Ağbal, ‘şakkadanak’ 200 baz puanlık zammı artırarak faiz oranını yüzde 19’a kadar çıkardı. Ağbal’ın adı 5’inci PPK’nın ertesi günü Resmi Gazete’de yayımlansa da piyasa faizlerini de yönettiği görüldü. Bu durum, marketlerde hala ‘süt şaplak’ olarak görüldüğü için Hafize Gaye Erkan için yoğurda evrildi.

Politika faizini yüzde 19’dan yüzde 8,5’e indirdi. Enflasyon göreve geldiği gün yüzde 14,97 iken 25 yıl sonra 2022 Ekim’inde yüzde 85’i aştı, görevden ayrıldığında ise yüzde 39,59’du. Dolar kuru göreve geldiğinde 7.20 TL iken 23.3 seviyelerinde bıraktı. Piyasada faizler hem kredide hem de mevduatta yüzde 40 seviyelerine ulaşırken, üretim, ihracat ve cari dengeye dayalı modelde üreticiler kredi bulmakta sorun yaşarken, dış ticaret ve cari açık rekor kırdı. Öte yandan, faiz indirimleriyle yükselen tahvil faizleri, BDDK’nın bankalara yönelik düzenlemesiyle ‘önemli ölçüde geriledi’. Tabloda en dikkat çekici kısım faiz oranlarının birbiriyle ilişkili olmaması olurken, TCMB’nin bu dönemde ‘iletişim’ aracını gerektiği kadar kullandığı ve etkisiz kaldığı görüldü.